2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine Genel Bir Değerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin Özellikleri

2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine Genel Bir Değerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin Özellikleri	Doç.Dr. H. Bahadır Akın Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F bahadirakin@stratejiyonetim.net http://www.stratejiyonetim.net
Miladi ikinci bin yılın dönemecinde tüm dünyada etkisi gittikçe artan bir dönüşüm kendini bir çok şekilde hissettirmektedir. Bazı gelecek bilimciler ve düşünürler içinde bulunduğumuz ortamı tanımlayabilmek için Bilgi Çağı, Sanayi Sonrası Toplum, Kapitalist Ötesi Toplum, Enformasyon Toplumu vs. ifadelere başvurmakta, yaşanan dönüşümü teknik ve beşeri açılardan inceleyerek geleceğe dönük trendleri belirlemeye çalışmaktadırlar. İçinde bulunduğumuz yüzyılın ikinci yarısında bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin geliştirilip bütünleştirilmesi ile sonuçlarının  kestirilmesi çok güç etkiler doğuran bir dönem de başlamış oldu. Ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel hemen her alanda hüküm süren bu dönüşümden  en fazla etkilenen kesim kuşkusuz iş dünyası olmuştur. Çalışmanın bu bölümünde, süregelen değişim ve dönüşüm değişik açılardan ele alınarak küresel rekabet ortamında iş dünyası ile teknolojik değişim ilişkileri incelenmeye çalışılacaktır. Yeni Dalga: Bilgi Toplumu ve Özellikleri Sanayi sonrası toplumun özellikleri kırk yıla yakın bir zamandır her görüşten düşünür ve araştırmacının ilgi alanında yer almaktadır. Bilgi çağı ve bilgi toplumu ile ilgili çözümlemelerde genellikle tarihsel süreç içinde belli özellikler taşıyan dönemleri dalgalar halinde isimlendirmeden yararlanılmıştır. Bu bağlamda, Kontradiev?in iktisadi genişleme, stagnasyon ve tekrar genişlemeye dayalı Uzun Dalga kuramı bazı araştırmacılar tarafından kullanılmıştır. Kontradiev?in Uzun Dalga kuramı sanayi devriminden günümüze kadar olan dönem dikkate alınarak incelendiğinde, her biri yaklaşık 50 yıldan oluşan dört  dalga bulunduğu görülecektir. Bunlar, 1770-1830 yılları arasındaki ?Erken Mekanizasyon?, 1830-1880 yılları arasındaki ?Buhar Gücü/ Demiryolları?, 1880-1940 yılları arasındaki ?Elektrik ve Ağır Sanayi? ve 1940-1980 yılları arasındaki ?Kitle Üretimi? dönemleridir. Günümüzde ise, yeni bir paradigma olarak ?Beşinci Dalga? hüküm sürmektedir. Yani, daha esnek üretim modelleri ve dağınık talep türleri kitle üretimi döneminden çok daha farklı özelliklere sahiptir. Katı örgüt yapıları ve klasik işbölümü yeni döneme uygun düşmemektedir. Buna göre, ?Beşinci Dalga? 1980?lerde mikroelektronik alanındaki gelişmelerle yükselmeye başlamış, biyoteknoloji, yeni malzemeler ve uzay araştırmaları öne çıkmıştır. Bu dönemin geleceği ise bilişim ve iletişim teknolojilerinde yatmaktadır. [i] [ii] Bu açıklamalardan anlaşıldığı gibi,Uzun Dalga kuramı, daha ziyade sanayi devriminin incelenmesinde  ve geleceğe dönük tahminlerde kullanılmıştır. Farklı şekilde tüm tarihsel süreci dikkate alarak analiz yapan Barry Jones ve Alvin Toffler gibi düşünürler toplumları tarım, sanayi ve sanayi sonrası şeklinde daha genel olarak sınıflandırmaktadırlar. Günümüzde bilgi toplumu ya da sanayi toplumuyla ilgili olarak dalga kuramından yararlanan ve öngörüleri büyük yankılar uyandıran gelecek bilimci Alvin Toffler?dir. Bilgi toplumunun analizinde bir ölüde kabul görmüş bu kuramdan yararlanılacaktır. Ünlü gelecek bilimci Alvin Toffler, tarih boyunca görülen önemli dönüm noktalarından bahsederken, ana hatlarıyla iki önemli dönüşümün gerçekleştiğini ve üçüncü dönemin fiilen yaşanmakta olduğunu  belirtmektedir. Bu yaklaşıma göre, toplumsal gelişmenin ilk dönüm noktası tarımın ortaya çıkması, ikincisi ise sanayi devrimidir. Bunları tarihin belli bir anında olup bitmiş iki ayrı olay olarak değil, belirli  hıza sahip bir değişiklik dalgası  olarak görmek daha doğrudur. İlk değişiklik dalgasından önce insanların çoğu küçük göçebe topluluklar halinde yaşamakta ve avlanma, meyve toplama, hayvancılık gibi faaliyetlerle geçinmekteydiler. On bin yıl kadar önce, Tarım devrimi başlamış ve yavaş yavaş tüm yeryüzüne yayılarak köyleri, ekili toprakları ve yeni bir yaşama biçimini oluşturmuştur.  17.yüzyılın sonlarından itibaren ise, birinci dalga hızını henüz kaybetmemişken Avrupa?da ikinci büyük değişiklikler dalgasına yol açan Sanayi Devrimi başlamıştır. Sanayileşme adı verilen bu süreç ülkeden ülkeye, kıtadan kıtaya çok daha çabuk yayılmıştır. Böylece, farklı hızlara sahip iki büyük değişiklik süreci aynı anda dünyayı kuşatmaya devam etmiştir. Birinci dalga, birkaç küçük topluluk dışında hemen hemen durulmuştur. Son iki yüzyıldır Avrupa, Kuzey Amerika ve dünyanın birkaç yerinde daha hayatta köklü değişiklikler yapan ikinci dalga yayılmaya devam etmektedir. Bir çok tarım ülkesi süratle çelik üretme tesisleri, otomobil fabrikası, dokuma fabrikaları, demiryolları kurma çabası içindedirler. Dünyanın bir çok yerinde ikinci dalganın gücü devam etmektedir. Bu etki devam ederken, çok daha başka ve önemli bir süreç ortaya çıkmış ve yayılmaya başlamıştır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda sanayileşme dalgası en üst noktasına vardığında, tam olarak ne olduğu anlaşılamayan, ancak her şeyi etkisi altına alan bir Üçüncü Dalga başlamıştır. [ii] [iii] Üçüncü Dalga, 1950?li yılların ortalarında ABD?de güç toplamaya başlamış, daha sonra farklı hızlarda diğer sanayileşmiş ülkelerin bir çoğuna ulaşmıştır. Bugün, ileri teknoloji ülkeleri, üçüncü dalga ile İkinci dalganın gereksizleşmiş, kabuk bağlamış ekonomileri ve kurumları arasındaki çarpışmanın etkisi altında mücadelelerini sürdürmektedirler. [iii] [iv] Peter Drucker, İkinci Dünya Savaşından hemen sonra ortaya çıkmaya başlayan bu gelişme sonucu oluşan toplumu Kapitalist Ötesi Toplum olarak adlandırmaktadır. Buna göre, yeni toplumun temel ekonomik kaynağı, yani iktisatçıların deyimiyle üretim araçları sermaye, emek  ya da doğal kaynaklar değil bilgidir ve bilgi olacaktır. [iv] [v]  İkinci Dalga ile Üçüncü Dalga ekonomileri arasındaki farklar çeşitli dinamikler göz önüne alındığında aşağıdaki tablodaki gibi ifade edilebilir: [v] [vi] Tablo-1.İkinci ve Üçüncü Dalga Ekonomilerinin Karşılaştırmalı Analizi DİNAMİKLER İKİNCİ DALGA ÜÇÜNCÜ DALGA Üretim Unsurları Toprak,emek, sermaye Özellikle bilgi ( veri, imaj, kültür, ideoloji, değer) Varlıklar Maddi varlıklara dayalı Maddi olmayan varlıklara dayalı Üretim ve Ürün Yapısı Seri üretim, kitle üretimi Esnek teknoloji, ürün esnekliği sonucunda bireyselleşme Emek Yapısı Fiziksel (kol gücü) emeği ile tekrarlanan, mekanik emek, tam zamanlı çalışma, fabrikada çalışma Bilgi işçiliği ile yaratıcı emek, yarı zamanlı çalışma, evden çalışma Yenilik Seyrek Sürekli Ölçek Büyük ölçek (Ölçek ekonomisi) Küçük ölçek, uygun ölçek Organizasyon Dikey, bürokratik, sert, uzun vadeli Değişim mühendisliği: faaliyet bazlı, ağ örgütler, esnek, anti bürokratik Altyapı Önem nakliyede. Otobanlar, yollar, köprüler, liman tesisleri Önem iletişimde. Ağlara dayalı elektronik sistemler Hız Vakit nakittir kuralı ile sıralı ve adım adım mühendislik Eşanlı mühendislik ile gerçek zamana yaklaşım Sosyopolitik yapıyla ekonomik yapının ilişkileri Evdışı iş, büyük ve güçlü devlet, dev kentler, aşırı kentleşme, ekonomik çatışmaların önemliliği, çoğunluk egemenliği, yapay demokrasi, dolaylı demokrasi Ev içi iş, küçük ve etkin devlet, kent dışına çıkma ve yayılma, sosyopolitik düzenlemelerin önemliliği, azınlığın önemsenmesi, koalisyonlar, doğrudan demokrasi Kaynak: İ.Melih Baş, ?Dalgalarla Gelen Gelecek Kurgubilimci Guru: Alvin Tofler?,AD Business Notebook, Mart 1998,s.28 1960?lı yıllardan itibaren bazı sosyal bilimciler ABD ve Japonya gibi ileri düzeyde sanayileşmiş ülkelerde toplumun temel niteliklerinde köklü değişim eğilimi gözlemlemişlerdir. Bir çok yönden sanayi toplumundan farklılık gösteren bu yeni toplumu tanımlayabilmek için İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaygın olarak kullanılan Sanayi Toplumu yerine çok sayıda kavram ortaya atılmıştır. Söz konusu dönem, farklı sosyal bilimciler tarafından ?Postmodern Dönem?, ?Sanayi Sonrası Toplum?, ?Bilgi Toplumu?, ?Kapitalist Ötesi Toplum?, ?Teknokratik Çağ? veya ?Bilişim Toplumu? gibi oldukça fazla isimle anılmıştır. Bu kavramlardan Daniel Bell tarafından 1970?lerde gelmekte olan toplumu tanımlamak için kullanılan ?Sanayi Sonrası Toplum? ve Japon araştırmacılar ve özellikle Y.Masuda tarafından kullanılan ?Enformasyon Toplumu? yeni oluşan toplumun tanımlanmasında son zamanlarda daha fazla kabul görmüştür. Kavramların çeşitliliğine karşın, içeriklerinin daha çok ayrıntıya dönük olması, özde bu yaklaşımların büyük benzerliklere sahip olduklarını göstermektedir. [vi] [vii] Son yıllarda ise, özellikle bilişim ve iletişim teknolojilerindeki çarpıcı ilerlemeler ve süratli yayılma eğilimi sonucunda günümüz ekonomisi ?dijital ekonomi? olarak adlandırılmıştır. [vii] [viii]  1941 yılında yapılan bir ekonomik analizde, herhangi bir ekonominin üç ana bileşenden oluştuğu ifade edilmiştir. Buna göre birincil sektör tarım, ikincil sektör imalat ve sanayi, üçüncül sektör ise hizmetlerdir. Bir ekonomi, bu üç sektörün farklı oranlarda bileşiminden oluşmaktadır. Eğer bir ülke sanayileşiyorsa, işgücünün büyük bölümünün imalatla ilgili yerlerde istihdamı söz konusudur. Verimlilikteki sektörel farklılıklar sebebiyle milli gelir artacağından hizmet ve bilgi ihtiyacı da yükselecektir. Buradan hareketle, bir çok Avrupalı teorisyen bir toplumun sanayi yapısının dönüşümünde bilim ve teknolojinin önemli bir rol oynadığını vurgulamışlardır. Buna göre üstün nitelikli  çalışan sınıf ile bilim ve teknoloji arasında önemli bir bütünleşme söz konusudur. Sanayi sonrası toplum üzerine çalışmalarıyla tanınan D.Bell ve Alain Touraine, gelişmiş ülkelerde artık sanayi toplumunun yer almadığını düşünmektedirler. Bell?e göre, sanayi sonrası toplum, profesyoneller, mühendisler, teknisyenler ve bilim adamlarının oluşturduğu hakim bir sınıf eşliğinde teorik bilginin merkezileşmesi ve ekonomide hizmetlerin payının artması ile tanımlanmaktadır. Touraine ise yeni bürokratik ve uzman sınıfların ortaya çıkması, bilgi ve organizasyona dayalı yeni iş trendleri ve boş zaman faaliyetleri ile tanımlanan programlı bir toplumdan söz etmektedir. [viii] [ix] Detaydaki farklılıklarına rağmen bu tanımlar hızlı bir sosyoekonomik dönüşüm sürecinin yaşandığını ortaya koymaktadır. Bu süreç, daha önceki tarım ve sanayi toplumlarından çok farklı özelliklere sahip bilgi toplumunun ortaya çıkmasıdır. Bilgi toplumu, işgücünün önemli bölümünün bilişimle ilgili işlerde çalıştığı ve ekonomide en etkili faktörün bilginin kullanılması ve uygulanması olduğu toplumdur. Bir toplum içinde söz konusu her üç toplum farklı ölçülerde bulunabilir. Ancak, gelişmişlik düzeyi arttıkça toplumların yüzdeleri de belirgin ölçülerde değişmektedir. Mesela, 1980 yılında ABD?de işgücünün sadece yüzde 3?ü tarım kesiminde çalışırken, yüzde 76?sı hizmet ve bilişim faaliyetleriyle meşguldü. Yine, yeni kurulan işlerin yüzde 80?den fazlası bilişim ve hizmet sektörüyle ilgilidir. Bir çok Batı Avrupa ülkesi, Kanada ve Japonya ABD gibi bilgi toplumu trendini izlemektedirler. Bilgi toplumu sosyoekonomik gelişme için bir çok değişikliğe neden olmaktadır: 1.Mal üretiminden hizmet üretimine değişim. Profesyonel, teknik, eğitim, sağlık ve fast-food gibi hizmet sektörlerindeki hızlı artış. 2.İş niteliklerinin ve karakterlerinin değişimi. 3.İşgücünde teknik eleman ve profesyonellerin, yani bilgi sınıfının artması 4.Yüksek teknolojilere doğru teknolojik değişim. Mikroelektronik ve yarı iletkenler aracılığıyla bilginin toplanıp yönetilmesine yarayan küçük ve yetenekli makinaların yayılması. 5.Yeni bilişim teknolojilerinin yayılması ve bilgisayarların gelişmesine  paralel olarak uzak noktalarla koordinasyon amacıyla telekomünikasyonun ileri ölçülerde kullanılması. Bilgi Çağının başlangıcı, genel olarak İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda gösterilmektedir. Bu konuda kesin bir tarih vermek mümkün olmamakla birlikte, 1957 yılında ABD?de ilk defa beyaz yakalı işçilerin sayısının mavi yakalıları geçmiş olması bazı yazarlarca bu tarihin bilgi çağı başlangıcı olarak kabulüne neden olmuştur. [ix] [x] Söz konusu bilgi toplumunu belirleyen temel karakteristikleri şu şekilde sıralamak mümkündür: [x] [xi] 1.Ekonomik Yapıdaki dönüşüm: Bilgi toplumundaki en büyük özellik mal üretiminden hizmet üretimine doğru bir kaymanın görülmesidir. Aslında hizmet sektörü zaten tüm ekonomilerde her zaman mevcuttur, ancak sanayi toplumunda hizmetlerin niteliği daha yerel ve mal üretimine yardımcı konumdadır. Sanayi sonrası toplumda ise eğitim, sağlık, sosyal hizmetler gibi insani hizmetler ve bilgisayar, sistem analizi, bilimsel AR-GE gibi mesleki hizmetler yoğunluk kazanmaktadır. Bilgi toplumunun oluşmasında belli sektörlerin yükselişi önemli rol oynamıştır. Bunlar: [xi] [xii] 1.Televizyon yapımcıları, yayıncılar vb. bilgi sağlayan kişi ve kurumlar, 2.Telefon ve kablolu yayın gibi elektronik bilgi iletişim kurumları 3.Mikroelektronik sanayi, yani televizyon, bilgisayar ve telefon gibi elektronik bilgilerin insanlara iletilmesine imkan sağlayacak platformların üreticileri 4.Bilgilerin toplanması, saklanması, iletilmesi ve kullanılması amacıyla yazılım geliştiren sektörler. 2.Yükselen Yeni Sınıflar: Yeni toplumda insanların çalıştıkları yer değil aynı zamanda yaptıkları işlerin türü de değişmektedir. Sanayi toplumunda yarı vasıflı işçiler çalışan sınıf içinde en kalabalık grubu oluşturmaktaydılar. Bilgi toplumunda ise, teknik ve profesyonel sınıf, yani P.Drucker tarafından ?bilgi işçisi? olarak nitelenen [xii] [xiii] bilim adamları, teknisyenler, mühendisler, öğretmenler sayıca artmış ve toplumun kalbi konumuna yerleşmişlerdir. Buna bağlı olarak toplumda gücün yapısı da değişecektir. Tarım toplumunda toprak sahipleri, sanayi toplumunda ise sermaye sahibi işverenler gücü ellerinde bulundurmaktaydılar. Oluşan yeni toplumda ise güç bilgi sınıfına ait olacaktır. 3.Bilginin Artan Rolü: Sanayi toplumu, malların üretimi için makine ve insanların koordinasyonuna dayanmaktaydı. Yeni toplum ise bilgi etrafında örgütlenmektedir. Sanayi uygarlığının öncü isimlerinden Bacon?ın yüzyıllar önce söylediği gibi ?bilgi güçtür?, ancak, bilgi toplumunda bilgi aynı zamanda toplumun temel eksenini de oluşturmaktadır. Buna göre, tarım toplumunda toprak ve işgücü, sanayi toplumunda sermaye merkezi bir öneme sahip iken, bilgi toplumunda bilgi stratejik bir kaynak haline gelmiştir. Çünkü, yeni toplumda teorik bilgiyi piyasada yeni ürün ve hizmetlere başarılı şekilde dönüştürenler ile eğitim ve AR-GE harcamalarına en çok yatırım yapan işletmeler ve toplumlar başarılı olacaktır. Eğer bir toplum bilgiyi üretir hale gelemezse, büyük harcamalarla ürettiği mal ve hizmetler kısa sürede demode olma riskiyle karşı karşıya kalacaktır. 4.Bilişim Teknolojisi. Sanayi toplumunun ortaya çıkmasında en önemli etkenin buhar makinası, elektrik, içten yanmalı motor gibi enerji teknolojilerinin bulunmasıdır. Bilişim teknolojilerinin ortaya çıkıp hızla gelişmesi de benzer bir etkiyi yeni oluşan toplumda oluşturmuştur. İletişim ve bilgisayar teknolojileri daha yetenekli işgücüne gereksinim doğurduğundan ve ulusal verimliliği arttırma ve rekabetçi üstünlük elde etme yolunda daha yüksek değerlere sahip ürünler ortaya koyma yeteneğine sahip olduklarından iktisadi gelişme açısından en fazla önem verilmesi gereken alan bilişim teknolojileri olarak görülmektedir. [xiii] [xiv] Nitekim, ünlü strateji uzmanı M.Porter günümüzde bir işletmenin yönetilmesinde en temel faktör olarak bilişim teknolojisine işaret etmektedir. [xiv] [xv] Zaten, bilgi toplumu kavramı da yeni teknolojilerin sebep olduğu iktisadi ve sosyal değişimler anlamına gelmektedir. [xv] [xvi] Bilgi Çağında işletmeler işlerini görebilmek için büyük ölçüde bilişim teknolojisine muhtaçtırlar. Yani bilgi toplumunda bilgisayar kullanımı son derece yaygındır. Bilgi Çağında, bir çok mal ve hizmet bilişim teknolojisiyle iç içe geçmiş durumdadır. Mesela, Lexus marka bir otomobil, klasik otomobil tanımının ötesindedir. Bilişim teknolojisi ile bütünleşen bu otomobilde gelişmiş yol bulma ve navigasyon sistemleri ile elektronik kameralar gibi yenilikler mevcuttur. Bunun yanında havayolu rezervasyon sistemleri gibi hizmet alanları da artık bilişim teknolojisi olmaksızın düşünülememektedir. [xvi] [xvii] Geçen yüzyılda etkisini gösteren Sanayi Devriminin arkasındaki itici güç üretim ve nakliye ekonomisindeki gelişmelerdi. Bilişim teknolojileri bu süreçleri önemli ölçüde etkilemekle birlikte, günümüzde gerçekleşmekte olan devrimin sürükleyici gücü üretimdeki değişim değil koordinasyondaki değişimdir. Günümüzde örgütlerde herhangi bir işle uğraşan herkes sürekli olarak birbiriyle iletişim içinde olma zorunluluğundadır. Bu tür yoğun bilişim temelli işlerde bilişim teknolojileri asıl önemlerini göstermekte, klasik  hesap yapan makine anlamındaki bilgisayar yerine birbirlerine bağlanmış koordinasyon amaçlı sistemler ağırlık kazanmaktadırlar. Koordinasyon teknolojilerindeki  ilerlemeler, bir çok sektörde Sanayi Devrimi öncesindeki küçük işletmeler dönemine dönüş anlamı taşıyabilecektir. Sanayi toplumunda işletmeler kitle üretimi ve taşımacılık teknolojilerinden avantaj sağlamak için örgütlenirken, bilgi toplumunda işletmeler hem kendi içlerinde hem de dış çevreleriyle entegrasyon amaçlı koordinasyon teknolojilerine göre yeniden yapılanmaktadırlar. [xvii] [xviii] Bilgi Toplumu Üzerine Çeşitli Düşünceler Sanayi toplumu ve sanayi sonrası toplum üzerine yapılan tartışmaların oldukça eski bir tarihi vardır. Bu tartışmaların çalışmanın konusuyla ilgili olan bölümüne kısmen değinilmesinde yarar bulunmaktadır. Günümüzde bilgi toplumu kavramı tartışılırken hemen hemen tüm kaynaklarda atıfta bulunulan bir eser George Orwell?in meşhur 1984 isimli kitabıdır. Bunun yanında Aldous Huxley?in ?Cesur Yeni Dünya? ve Yevgeni Zamyatin?in ?Biz? adlı kitapları da 50-60 yıl önce geleceğe dönük tahminleri içermeleri açısından değerlendirilmeye alınmaktadır. Erich Fromm, George Orwell?in meşhur kitabına yazdığı sonsözde şunları belirtmektedir:1984 ve Biz, Cesur Yeni Dünya?dan daha fazla ortak noktaya sahiptir. Her iki eserde insanın kişiliğinden uzaklaştırıldığı tamamen bürokratikleşmiş bir toplum ele alınmaktadır. Bu toplumlarda yer yer fiziki baskıya da varan ideolojik ve psikolojik bir yönlendirme söz konusudur. Huxley?in çalışmasında ise insanın bir tür makinaya dönüştürülmeye çalışılması ele alınır. Genel kabule göre, Zamyatin ve Orwell?in örnekleri daha ziyade Stalinist ve Nazist diktatörlükleri, Huxley?in Cesur Yeni Dünyası ise sanayileşen Batı dünyasındaki gelişmelerin sonucunu temsil etmektedir. Zamyatin, Biz?de insanların insan doğası gereği olan taleplerini yok etmek için uygulanan beyin operasyonlarından bahsederken, Cesur Yeni Dünya?da çeşitli ilaçlar ve yapay biyolojik seçim yöntemleri uygulanmaktadır. Orwell ise 1984?te sınırsız baskı ve beyin yıkamayı öne çıkarır. [xviii] [xix] Söz konusu kitaplara yapılan atıfların çokluğu, bilgi toplumuna yönelik iyimser tahminlerin yanında aslında hiç de küçümsenmemesi gereken bazı endişelerin de bulunduğunu ortaya koymaktadır. Kitle iletişim araçları ve teknoloji aracılığıyla yönlendirme olgusu, özellikle bilgi çağının temelini oluşturan bilişim teknolojileri göz önüne alındığında çeşitli düşünürler tarafından ihtiyatla karşılanmıştır. [xix] [xx] Orwell, devletin her şeyi denetim altında tuttuğu, en  küçük bir aykırılığa ve bireyselliğe  izin vermediği, resmi ideolojinin bütün tarih ve dili kendine göre kurguladığı bir toplum ütopyasından bahseder. Romanda, insanları sürekli gözetleyip baskı ve denetim altında tutan ?Ağabey? adında bir merkezi güç bulunmaktadır. Bu romanın günümüze yansıması, bilgisayarlar aracılığıyla toplumu daha sıkı bir denetim altına almak isteyenler olabileceği endişesidir. Nitekim, bilişim teknolojilerinin ve bilginin dev çokuluslu işletmeler gibi kurumların kârlarını arttırmada ve bireyler üzerinde daha sıkı bir kontrol sağlamada kullanılacağı endişesine sahip olanlar bulunmaktadır. Bilişim teknolojisindeki gelişmeler özerk, özgün ve farklı kültürel oluşumlara imkan vermemekte, aksine dünya çapında egemen, başat ve tek bir kültürün  oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Bunun tipik örnekleri, dünyanın hemen her ülkesinde görülebilecek olan televizyon ve video setleri, standartlaştırılmış film ve programlar ile evrensel bir dil kullanan bilgisayarlardır. Bilişim teknolojileri, kültür hizmetlerinin niteliğini tanımlayan ve üreten tekelleşmiş ?tek merkezden yönlendirilen- bir kültür ve eğlence pazarının doğmasına yol açmaktadır. Bu olgu, insanların özgün kültürel çevreleriyle bağlantılarını sağlayan ve kültürel gelişmelerin özünü teşkil eden mekanizmaların hızla yok olması anlamına gelmektedir. Bu görüşe göre, bilgi toplumu ?efsanesi? bilişim devrimini başlatan ve yönetenlerin çıkarlarına hizmet etmektedir. Söz konusu kesimler yönetici elit, askerler ve uluslar arası endüstri kuruluşlarındaki toplumun en güçlü kesimleridir. Geniş kitleler için bilişim teknolojilerinin ve bilgi toplumunun önemli bir vaadi bulunmamaktadır. Bu insanlar bilgi toplumunda ?bilgisayar kontrollü kaybedenler? olarak kalmaya devam edeceklerdir. [xx] [xxi] Bu tür kötümser yaklaşımlar yanında, çok daha yaygın olarak bilgi çağıyla ilgili oldukça iyimser, ütopik görüşler de bulunmaktadır. Geleceğin toplumu işlerini evden halledeceğinden dolayı kirlilik ve trafik önemli ölçüde azalacaktır. Bilgisayarlar insanları rutin işlerden kurtaracak ve daha yaratıcı hareket etmelerini sağlayacaktır. Bireylerin kolaylıkla bol miktardaki bilgiye ulaşabilmesi katılımcı demokrasinin yayılmasına neden olacak, daha uygun bir piyasa koşulu oluşturacaktır. Böylece bireyler toplum ve ulusal gruplar arasında uyum kurulacaktır. [xxi] [xxii] İki grup arasındaki önemli farklılığa rağmen, günümüzdeki gelişmeler  bu konuda net bir fikir ileri sürülmesini güçleştirmektedir. Ancak, fiili durum, bilgi çağının değişik düzeylerde olmak koşuluyla bir çok alanda hüküm sürdüğünü göstermektedir.  Özellikle küresel ağların yaygınlaşması hem bireylere hem de kurumlara çok büyük fırsatlar sunmaktadır. Bugün, dünyayı saran iletişim ağları sayesinde neredeyse hiçbir bilginin saklanması mümkün değildir. Bireyler ve kurumlar arası etkileşim günden güne hızla artmaktadır. Kurumlarda bilgi saklama yerine mümkün olduğunca açık davranarak doğrudan karşı gruplarla iletişim kurma olgusu yaygınlaşacaktır. [xxii] [xxiii] Elbette, yukarıda sözü edilen endişelerin tamamen yersiz olduğu iddia edilemez, ancak, artık son derece yaygınlaşmış ve vazgeçilmez bir hal almış olan bilişim teknolojilerinin ve özellikle internet gibi iletişim ağlarının fiili gerçeklikler olduğu ortadadır. Bilinçli olarak yapılacak düzenlemeler bilişim ve iletişim ağlarının sebep olabileceği olumsuz durumları en aza çekebilecektir. Kaldı ki, bu konuda en fazla eleştiri getiren Marksist görüş sahibi düşünürler dahi, yeni teknolojilerin getirdiklerine gözlerini kapayamamaktadırlar. [xxiii] [xxiv] Meşhur İktisatçı Lester Thurow da Orwell ve Huxley?de olduğu gibi modern haberleşme teknolojilerinin düşünce üzerinde bir baskı uygulamaya yol açacağı endişelerinin tam tersinin gerçekleştiğini vurgulamaktadır. Modern elektronik teknolojileri radikal bir bireyciliği özendirirken, ulusal liderler kitle kültürünü kontrol edeceğine, kitle kültürü ulusal liderleri kontrol etmektedir. Elektronik medya değerleri değiştirirken, değerler de toplumun doğasını değiştirmektedirler. Kablolu köyde, dünya kaçınılmaz bir şekilde temsili demokrasiler yerine daha doğrudan bir biçimde yönetilecektir. [xxiv] [xxv] Bu kısa tartışmadan sonra, bilgi çağında geçerli olan ekonomi üzerinde durulacaktır. Bilgi Ekonomisi ve Özellikleri Bilgi toplumunun içinde bulunduğu ekonomik koşullar günümüzde bilgi ekonomisi adıyla anılmaktadır. Emek yoğun işlerin düşük gelir grubundaki ülkelere kaydırılmasıyla sanayileşmiş ülkelerde emek yoğun işlerden ürünlere know-how ve yaratıcılık temeline dayalı değer ekleyen bilgi yoğun faaliyetlere geçmişlerdir. Bunun sonucunda oluşan, bilgi ve iletişim tabanlı  bilgi ekonomisi şu karakteristik özelliklere sahiptir: [xxv] [xxvi] 1.Sürekli hızlanan teknolojik gelişmeler 2.Artan bilişim ve bilgi yoğun faaliyetler 3.Kısalan pazara girme ve ürün/hizmet hayat dönüşüm süreleri 4.Pazarların küreselleşmesi 5.Sanayi kolları arasındaki farkların belirsizleşmesi Buna göre, bilişim teknolojisi arz ve talep spiralinin doğurduğu hızla artan teknolojik ilerlemeler bilgi ve bilişim yoğun işlerin çoğalmasına, pazara girme sürecinin kısalmasına, ürün ve hizmet hayat dönüşüm sürelerinin azalmasına neden olacaktır. İşletmeler bilişim teknolojileri aracılığıyla rakiplerinden farklılaşabilecekleri fırsatlar yakalama şansına sahip olacaklardır. Bugün Batı dünyasında bilişim sanayileri refahın ana kaynağı haline gelmiş durumdadır. Günden güne, yoğun rekabet ortamında başarılı olmak  için bilişim teknolojilerini adapte eden  işletmeler in sayısı hızla artmaktadır. Örgütler bir bütün olarak başarı için bilişime bel bağlamaktadırlar. 1997 yılı itibariyle İngiltere?de dijital bilgi ve iletişim teknolojileri piyasası değerinin 48 Milyar Sterlin düzeyinde olduğu sanılmaktadır. [xxvi] [xxvii] Bilgi ekonomisinde, işletmeler sürekli devam eden bir verimlilik arttırma, çevresel talebe tepki verebilme, örgütsel değişimi gerçekleştirme mücadelesi içinde olacaklardır. Bilgi ekonomisinde kuruluşların en önemli kaynakları klasik üretim faktörleri değil beyin gücü olacaktır. Bilginin yaratılması ve paylaşılması görünmeyen faaliyetlerdir. Bu sebeple insanlar zorlanarak ya da onlara talimatlar verilerek bilgi yönetilemez. Bilgi ekonomisinde başarı ancak çalışanların istekli katılımlarının sağlanmasıyla mümkündür. Bu şekilde  insanlar güven ve katılım ortamında yaratıcı güçlerini kullanacak, bilgilerini diğerleriyle paylaşacak ve dinamik bir örgüt ortaya çıkacaktır. [xxvii] [xxviii] Öte yandan, küreselleşen pazarlarda artan rekabet ortamında işletmeler giderek artan ölçülerde know-how?ın bulunduğu yerlerde ürün geliştirme, en ucuz yerlerden malzeme ve hammadde satın alma, dağıtım ve işgücü maliyetinin düşük olduğu yerlerde üretim yapma ve ürünleri uluslararası arenada satabilme çabasına girmektedirler. Yine, küresel işletmeler çok büyük yatırımlara ihtiyaç duydukları için dev boyutlarda olsalar da,aynı zamanda  yerel piyasalara hızla cevap verebilecek ölçüde küçülmek zorundadırlar. [xxviii] [xxix] ?Dijital Ekonomi? veya ?Tekonomi? [xxix] [xxx] olarak adlandırılan yeni ekonominin özellikleri Don Tapscott tarafından 12 madde halinde sıralanmaktadır: [xxx] [xxxi] 1.Yeni ekonomi bilgi ekonomisidir. Bilişim teknolojileri bir ekonominin bilgi temelli olmasına imkan sağlamaktadır. Bilgi ekonomisinde bilginin yaratılması hem bilgi işçilerine hem de bilgi tüketicilerine yani insanlara aittir. Mal ve hizmetlerin içeriği müşteri fikirleri tarafından belirlenirken, bilişim teknolojisi mal ve hizmetlerin bir parçası haline gelecektir. Bilgi ekonomisinde kuruluşların en önemli kaynakları klasik üretim faktörleri değil beyin gücü olacaktır. Mesela, bilgi çağının işletmelerinden olan Microsoft ele alındığında, maddi kaynaklarının (arazi, bina , stoklar, hammadde vs.) neredeyse yok denecek kadar olduğu ancak, kayda değer tek varlığının işletme içindeki elemanlar olduğu görülecektir. Burada, sermayenin önemsiz olduğu söylenmemektedir. Ancak, unutulmaması gerekir ki, 15 yıl önce kayda değer bir sermayesi olmayan Microsoft?un  bugün piyasa değeri General Motors ve IBM?den daha fazladır. Yeni ekonomide sermaye ancak bilginin bir fonksiyonu haline gelmiştir. Günümüz iş dünyasında kesin olan tek şey ?hiçbir şeyin kesin olmadığıdır.? Belirsizliklerle dolu iş dünyasında rekabet avantajı kazanmanın temel anahtarı bilgidir. Bugün zirvede bulunan işletmelerin bilgiye yaklaşımları onların başarıları hakkında önemli ipuçları vermektedir. Honda, Canon gibi Uzakdoğu?nun dev işletmeleri yeni pazarlar oluşturma, yeni ürünler ve teknoloji  geliştirme gibi alanlarda bilgiyi kullanmaktan öte, ?bilgi yaratma? sayesinde lider konumlarını sürdürmektedirler. Bilgiyi yaratmak, varolan bilgiyi yorumlamaktan daha öte bir anlayıştır. Varolan bilgiyi yorumlamak teknik bir boyut iken, bilgiyi yaratmak için hayal gücü, sezgi ve içgüdüden yararlanmak gerekmektedir. Bilgi yaratan işletmede bilgiyi keşfetme ve yenilik yapma görevi belli bir departmana değil, yaşayan bir organizma olarak görülen tüm işletmeye aittir. Yeni bilginin kaynağı ise bireydir. Bilgi yaratan işletmenin temel yaklaşımı, bireysel bilgiyi örgütün tümüne mal edebilecek bir sistem geliştirmektir. [xxxi] [xxxii] 2.Yeni ekonomi dijital bir ekonomidir. Yeni ekonomide bilgiler tamamen 1 ve 0?dan oluşan veri formlarında iletilmektedir. Günümüzde her tür bilgi, ses, yazı, görüntü, hareketli obje vs. bilgisayar ağları tarafından iletilmektedir. Dolayısıyla, büyük miktarlarda bilgi son derece hızlı, ucuz ve güvenilir bir şekilde alıcılarına ulaşmaktadır. Seyahatlerde taşınabilir bilgisayarlar aracılığıyla elektronik posta kullanımı ve postayla mesaj yanısıra video dahil her türlü bilginin iletilebilmesi dijital ekonominin çarpıcı bir örneğidir. 3.Yeni Ekonomide Sanallaşma Önemli Rol Oynamaktadır Bilginin analogdan dijitale dönüşmesi, fiziki varlıkların sanal hale gelmesine imkan vermektedir. Sanal, ingilizce ?virtual? kelimesinin karşılığı olarak bir şeyin gerçeğe çok yakın olması ya da bir şeyin fiilen olması anlamını taşımaktadır. Bir şeyin sanal olabilmesi için başka bir şeyin gücünü ve yeteneğini içermesi gerekmektedir. 1950?lerin sonunda bilim adamları sanal bilgisayar adını verdikleri, birkaç kişinin aynı anda kullanabildiği ancak, kullanıcıların bilgisayarı tek başlarına kullandıkları izlenimini verecek şekilde hızlı makineler geliştirmişlerdir. Bu sırada, sanal terimine, etkileşim ve adapte olabilme anlamları da eklenmiştir. [xxxii] [xxxiii] Söz konusu sanallaşma ekonominin metabolizmasını, kurumların türlerini ve aralarındaki ilişkileri, dolayısıyla ekonomik faaliyetin bizzat kendisini değiştirmektedir. Günümüzde bir çok kurumun sanal olanı ortaya çıkmıştır. Mesela, Sanal Piyasa, internette insanların alışveriş yaptığı herhangi bir yer anlamına gelmektedir. Yine, sanal gerçeklik yazılım ve donanımı sayesinde ilaç şirketleri araştırmalarında molekül yapıları ve atomlar arasındaki ilişkileri son derece kolay ve gerçekçi bir şekilde inceleyebilmektedirler. [xxxiii] [xxxiv] Sanallaşma bir gerçeklik olarak yükselmekle birlikte, bu konuda bir çok pürüzün henüz aşılamamış olduğu ve yakın gelecekte bir takım sorunların da ortaya çıkacağı gözardı edilmemelidir. Sanallaşma ilk olarak büroların ortadan kalkması olarak kendini göstermiştir. Ancak, yapılan araştırmalar, yüz yüze iletişim ile ağ üzerinden iletişimin bir çok açıdan farklılıklar taşıdığını ve sanal ortamlarda iletişim etkinliğinin istenen ölçüde başarılı olmadığını göstermektedir. Bu nedenle, sanal gerçekliğin bir çok alanda yayılmaya devam edeceği, ancak bunun beraberinde çözüm gerektiren bazı sorunlar bulunduracağı söylenebilir. [xxxiv] [xxxv] 4.Yeni ekonomi moleküler bir ekonomidir. Eski büyük işletme yapıları ayrışmakta ve dinamik birey ve kurumların oluşturduğu ekonomik faaliyet temelli gruplar halinde yeniden teşekkül etmektedir. Örgütün ortadan kalkması, yani kaybolması  değil dönüşmesi söz konusudur. Sosyal ve iktisadi hayatın tüm yönlerinde ?kitlesel? yerini ?moleküler?e bırakmaktadır. Sanayi ekonomisinde temel iktisadi birim işletmeydi. Komuta ve kontrol hiyerarşisinin kökleri tarım toplumundaki kilise ve orduya ait olmakla birlikte sanayi toplumunda genişletilerek sanayi işletmelerinde yaygın uygulama alanları bulmuşlardır. Bu dönemde, üst düzey yöneticilerin birincil görevi işletmenin hacim olarak büyüklüğünü, hasılatını ve kârlarını arttırmaktı. Bilgi çağında işe şartlar önemli ölçüde değişmiştir. Bilginin işletme içinde etkin bir şekilde iletimine ve işletme dışıyla etkileşim halinde olmasına imkan sağlayan teknolojiler örgütlerde yapısal dönüşümlere neden olmaktadır. Yeni ekonominin moleküler bir ekonomi olması, fizikten ödünç alınan ?molekülerleşme? kavramının kısaca incelenmesiyle net bir şekilde anlaşılabilir. Fizikte, molekül bir maddeyi oluşturan en temel elemanlardan biridir. Molekül, bir cisim parçalandığında hâlâ aynı kimyasal özelliklerini gösterebilen en küçük parçasıdır. Bir madde içindeki moleküller elektrik gücü sayesinde birbirlerine yapışık halde kalabilmektedirler. Katı maddelerde molekülleri bir arada tutan itme ve çekme gücü dengelidir. Moleküllerin madde içinde bir başka yere hareket etme imkanları yoktur. Sıvılarda ise, moleküller yine aralarında bir çekme gücü olmakla birlikte kolayca hareket etme kabiliyetine sahiptirler. Likit kristal adı verilen organik bileşenler hem katı hem de sıvı madde özelliği taşımaktadırlar. Bu maddelerde moleküller gruplar halinde hareket etmektedirler. Herhangi bir çevre koşulu değiştiğinde moleküllerin tepkisi de değişmektedir. [xxxv] [xxxvi] Bu analoji, yeni ekonominin anlaşılmasında yardımcı olabilecektir. Yeni işletmeler de moleküler yapıdadırlar ve birey temeli üzerinde kurulmuşlardır. Bilgi işçisi (molekül insan) kendi başına bir iş birimi olarak faaliyet göstermektedir. Motive olmuş, kendi kendine öğrenebilen girişimci çalışanlar yeni araçlar yardımıyla değer yaratmak üzere bilgi ve yaratıcılıklarını kullanabilecekleri şekilde yetkilendirilmişlerdir. Yine, bu işçilerin oluşturacağı dinamik ekipler likit kristal içindeki hareketli moleküllerin hareketleri gibi serbest ve esnek bir yapıda olacaklardır. Söz konusu ekipler arasındaki ilişkiler ve etkileşim yeni bilişim altyapısı aracılığıyla arttırılabilecektir. 5.Yeni ekonomi bir ağ ekonomisidir. Yeni ekonomi iletişim ağlarıyla bütünleşen bir ekonomidir. Analog hatlar yerine dijital iletişim ağlarının oluşması ve klasik ana bilgisayar sisteminden web tabanlı sisteme doğru gerçekleşen kayma iş dünyasında önemli dönüşümler neden olmaktadır. İletişim ağlarının band genişliğinin artması veri, metin, ses, görüntü ve video şeklindeki multimedya kaynaklarına kolayca ulaşıma imkan vermekte ve buna bağlı olarak yeni kurumsal yapıların hızla ortaya çıkmasına imkan vermektedir. Yeni teknoloji iletişim ağları küçük ölçekli işletmelere büyük ölçekli işletmelerin sahip olduğu ölçek ekonomileri ve kaynağa ulaşma gibi ana avantajlara sahip olma imkanı sunmaktadır. Öte yandan, büyük ölçekli işletmelerin belli dezavantajları (katı bürokrasi, hiyerarşik yapı, ve değişim güçlüğü küçük işletmelerde bulunmamaktadır. Büyük ölçekli işletmeler ancak küçük akışkan gruplar halinde örgütlenirlerse çeviklik, özerklik ve esneklik kazanabileceklerdir. Bilişim teknolojileri ancak kendisi ile mümkün olan bir çok yeni sektörün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Mesela, internet ve benzeri iletişim ağları üzerinde elektronik ticaret yapabilmek ancak bilişim teknolojisinin mevcudiyetiyle mümkündür. Nitekim, önümüzdeki 2-3 yıl içerisinde 8 Milyar Dolar civarında gerçekleşeği tahmin edilen [xxxvi] [xxxvii] elektronik ticaretin yayılması ve belki de gelecekteki ticaretin önemli bir bölümünü  oluşturacak olmasının mümkün kılan koşulları bilişim teknolojilerine bağlıdır. 21.Yüzyılın bir gereği olarak bütün ülkeler ulusal bilişim altyapılarını oluşturmak zorundadırlar. Tüm işletmeler de kendi içinde bir bilişim altyapısı kurmalıdırlar. Yeni altyapı ekonomik faaliyetler üzerinde elektrik ölçüsünde önemli bir etkide bulunacaktır. Yeni ekonominin bilişim gücü olmaksızın işlemesi imkansızdır. Nitekim, ABD?de teknoloji politikaları oluşturulurken ilk olarak desteklenecek  teknoloji alanı bilişim olarak belirlenmiştir. Bu amaçla, federal fonlardan desteklenecek AR-GE programları; daha güçlü bilgisayarlar, daha hızlı bilgisayar ağları, daha sofistike yazılım geliştirme ve ulusal bilişim otobanını gerçekleştirmeyi kapsamaktadır. Böylece, 19.Yüzyılda demiryollarının oluşturduğu toplumsal ve ekonomik etkiye eşdeğer bir etki ülke çapındaki bilişim otobanıyla sağlanmaya çalışılacaktır. [xxxvii] [xxxviii] 6.Yeni ekonomide aracılar büyük ölçüde ortadan kalkacaktır. Üretici ve tüketici arasındaki aracılar dijital iletişim ağları sebebiyle ortadan kalkacaktır. Aracı işletmeler, fonksiyonları ve kişiler yeni değerler yaratamazlarsa ortadan kaybolacaklardır. Özel ve kamu sektöründe bir çok kurum tüketicileriyle ağlar aracılığıyla doğrudan temas kuracaklar ve aracılarını büyük ölçüde elimine edeceklerdir. Mesela, oteller, havayolları gibi kurumlar rezervasyonlar için acentalarla iş yapmak yerine doğrudan müşterilerine ulaşacaklardır. Dolayısıyla, aracı kurumlar gelecekte yok olmak istemiyorlarsa yaratıcı yenilikler düşünmek zorundadırlar. Nitekim, Intel şirketi başkanı Andy S.Grove, bir açıklamasında ? İnternet işlerin yapılması ve yürütülmesinde ara noktalarda bulunan bir çok kişiyi bir deniz dalgası gibi silip süpürecek. Ben bu kişilerin yerinde olsam şimdiden yaptığım işi internet kullanarak nasıl yapacağımı düşünmeye başlardım? diyerek yukarıdaki yargıyı teyit etmektedir. [xxxviii] [xxxix] 7.Yeni ekonominin hakim sektörü üçlü bir oluşumdur Sanayi ekonomisinde otomotiv anahtar sektör konumundayken, yeni ekonomide hakim ekonomik sektör diğer tüm sektörlerin refah yaratmasına giden yolu teşkil eden bilgisayar, iletişim ve eğlence sanayilerinin bütünleşmesiyle oluşan yeni medya sektörüdür. Bu bütünleşme tüm sektörlerin temeli haline gelmeye başlamaktadır. Yeni medya tüm sanat etkinliklerini, bilimsel araştırmaları, eğitimi ve işletmeleri dönüştürmektedir. İnsanların iş yapma, çalışma, eğlenme, yaşama ve düşünme yöntemleri değişmekte, en önemlisi bu yeni sektör tüketim ve üretim faaliyetlerine ilişkin değerler üzerinde büyük bir etki yapmaktadır. [xxxix] [xl] 8.Yeni ekonomi yenilik temelli bir ekonomidir. Yeni ekonominin ilkesi ?kendi ürününün modasını kendin geçir? olacaktır. Eğer yeni ve başarılı bir ürün geliştirilmiş ve piyasaya sürülmüşse, hedefin bu ürünün daha gelişmişinin ortaya çıkarılması ve ilk ürünün modasının geçirilmesi olması gerekir. Çünkü, eğer bu ürünü üretici geliştirmezse, bir başkası, muhtemelen rakipler onu modası geçmiş hale getireceklerdir. Mesela, Microsoft firmasında çalışan teknoloji uzmanlarından birine göre, Microsoft Windows 95?i piyasaya sürmekle gene kendi ürünü olan tüm zamanların en çok satan yazılımı olan DOS?un modasının geçmesine neden olmuştur. Microsoft?un ürün ve standartlarla rekabet içinde belirlediği ilkelerden biri şudur: ?Sürekli yeni ürün geliştir ve periyodik olarak eski ürünleri modası geçmiş hale getir? [xl] [xli] Yenilik yapma günümüz rekabetinde başarılı olmanın belki de en önemli faktörüdür. Aşağıdaki örnekler bu konuda çarpıcı gerçekler olarak görülmektedir: 1.1960?ların başında fotoğraf makinası üreticisi Canon, Xerox?un tam bir hakimiyet sağladığı fotokopi makinası piyasasına girdi. 1980?lerin başlarında IBM ve Kodak aynı piyasaya girmek için başarısız bir çaba içindeyken, Canon satış miktarında piyasa lideri olmuştu. 1997 yılı itibariyle de Xerox?un hemen arkasından çok az bir farkla sektör ikincisidir. 2.1972 yılında yarı iletken üreticisi Texas Instruments hesap makinası piyasasına girmişti. O sıralarda piyasa Hewlett-Packard, Casio, Commodore, Sanyo, Toshiba ve Rockwell  arasında paylaşılmış durumdaydı. 5 yıl içinde TI pazarda liderliği eline geçirmişti. 3.1982 yılında Gannet Inc. 1700 günlük gazetenin bulunduğu kalabalık bir alana yeni bir günlük gazeteyle girdi. 1993 yılı itibariyle, USA Today yaklaşık 5 milyon okuruyla en çok satan gazetelerden biri olmuştur. Aslında, bu örneklerde görüldüğü şekliyle sanayi liderine yapılan hücumlar büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Başarılı olanlar ise, piyasa paylarını önemli miktarlarda arttırmaktadırlar. Yapılan incelemelerde bu işletmelerin başarılarının ardında sanayi kolunda geçerli olan kuralı değiştirmiş olmaları görülmektedir. Başarılı hücumların en temel faktörü ise stratejik yeniliktir. Yine, aynı araştırmalara göre oturmuş bir sektörde lider yapılan hücumun başarılı olmasında radikal teknolojik  yeniliğin rolü sanılandan daha düşüktür. [xli] [xlii] Yenilik yapmanın sağladığı başarıya verilebilecek örneklerden biri de Hewlett-Packard firmasının kişisel kullanım için lazer ve daha sonra ink-jet yazıcıları geliştirmesidir. 1984 yılında HP ilk LazerJet yazıcısını piyasaya çıkardığında daha önce olmayan yeni bir piyasanın oluşmasına sebep olmuştur. HP daha sonra sürekli olarak daha kullanışlı ve daha ucuz yazıları piyasaya sürmeye devam etmiştir. LazerJet bugün evrensel olarak tanınmış bir standart markadır ve HP?de yenilik faaliyeti kesintisiz devam etmektedir. [xlii] [xliii] 9.Yeni ekonomide üretici ve tüketici  farkı belirsizleşmektedir Kitle üretiminin yerini büyük miktarlarda müşteri isteklerine göre üretimin almasıyla birlikte, üreticiler bireysel tüketicilerin zevk  ve ihtiyaçlarına uygun özel mal ve hizmetler oluşturmak zorunda kalmışlardır. Yeni ekonomide tüketiciler fiilen üretim sürecine katkıda bulunabilmektedirler. Chrysler, özel müşteri siparişine bağlı olan bir arabayı 16 günde imal edebilmektedir. Yeni bilişim teknolojileri müşterilerin üreticiler ile daha fazla etkileşim içinde olmalarına imkan sağlamaktadır. 10.Yeni ekonomi bir hız ekonomisidir.  Dijital veriler üzerine kurulmuş bir ekonomide, işletme başarısı ve iktisadi faaliyetler açısından hız anahtar bir değişkendir. Ürün hayat çevrimleri süratle kısalmaktadır. 1990 yılında otomobillerin kavramdan üretime dönüşmesi 6 yıl almaktaydı. Şu anda bu süre iki yıl düzeyindedir. Hewlett-Packard?ın Bilgisayar Sistemleri Organizasyon yöneticisi şu anda HP?ın gelirlerinin büyük bölümünün bir yıl önce var olmayan ürünlerden elde edildiğini belirtmektedir. Eski ekonomide bir ürünün belirli bir gelir düzeyine ulaşması onyıllar alabilmekteyken, günümüzde tüketici elektroniği alanında tipik hayat çevrim süresi iki ay kadardır. Bugünün işletmesi çevresel bilişim akımına anında tepki verebilen gerçek zamanlı bir işletmedir. Müşteri siparişleri elektronik yoldan alınmakta ve eş zamanlı olarak işlenmekte ve ilgili fatura ve belgeler elektronik yoldan geri yollanmakta ve veri tabanları sürekli güncellenmektedir. Elektronik veri değişimi (EDI) işletmenin dış çevresiyle eş zamanlı bilgi alışverişinde bulunmasını sağlayan güçlü bir sistemdir. Ancak, günümüzde web tabanlı etkileşimli ortamlar hızla EDI?nin yerini almaktadır. Web teknolojisi yardımıyla işletmenin müşterileri ve yan sanayisi ile eş zamanlı iletişim kurması extranet olarak adlandırılmaktadır. Extranetlerin EDI?ye göre daha kullanıcı dostu ara birimlere sahip olmaları ve daha fazla sorgulama imkanı vermeleri gelecekte kullanımlarının artacağını göstermektedir. [xliii] [xliv] 11.Yeni ekonomi küresel bir ekonomidir İki kutuplu dünyanın ayrışmasından sonra, iktisadi duvarların önemli ölçüde ortadan kalktığı, dinamik, yeni ve değişken küresel bir çevre ortaya çıkmıştır. Bu durum, yeni ekonominin yükselişiyle ilgilidir. Peter Drucker?ın belirttiği gibi ?Bilgi sınır tanımaz?. Artık yerel veya uluslararası bilgi diye bir şey bulunmamaktadır. Bilgi anahtar role sahip olduğuna göre, bireysel örgütler ister ulusal, ister bölgesel isterse yerel alanda faaliyet göstersin sadece bir tek dünya ekonomisi bulunmaktadır. 12.Yeni ekonomi sosyal problemleri beraberinde getirmiştir Yeni bir ekonominin eşiğinde, güç, güvenlik, eşitlik, kalite, iş hayatı kalitesi ve demokratik sürecin geleceği gibi bir takım sorunları beraberinde getiren yeni bir politik ekonominin başladığı da görülmektedir. Çalışma hayatında bilgi işçilerinin gerektiği şekilde yönetilememeleri, veya gereken bilgi, yetenek ya da motivasyona sahip olmayan insanların hayat standartlarındaki azalmalar önemli problemler olarak ortaya çıkacaktır. Hemen her sektörde teknolojinin hızlı bir dönüşüm başlatması bir çok kurumda ciddi dirençlerin gösterilmesine neden olacaktır. Gelişen teknolojilerin diktatör rejimler tarafından kötüye kullanılması ve nükleer teknolojinin teröristlerce elde edilme ihtimali, iletişim ağları ve bilişim teknolojisinin küçük devletlerce yerel savaşlarda kullanılması ve benzeri bir çok sorun  yeni ekonomilerde dikkate alınması gereken konulardır.    [i] [ii] John Bessant,Managing Advanced Manufacturing Technology,Blackwell, Manchester,1991,s.9-12 [ii] [iii] Alvin Toffler,Üçüncü Dalga,Çeviren:Ali Seden,Altın Kitaplar, İstanbul,1981,s.32-33 [iii] [iv] Alvin Toffler, Heidi Toffler, Yeni Bir Uygarlık Yaratmak, Çeviren.Zülfü Dicleli, İnkılap Kitabevi, İstanbul,1996,s.23 [iv] [v] Peter Drucker,Kapitalist Ötesi Toplum,Çeviren:Belkıs Çorakçı, İnkılap Kitabevi,İstanbul,1994,s.16 [v] [vi] İ.Melih Baş, ?Dalgalarla Gelen Gelecek Kurgubilimci Guru: Alvin Tofler?,AD Business Notebook, Mart 1998,s.28 [vi] [vii] Veysel Bozkurt,Enformasyon Toplumu ve Türkiye,Sistem Yayıncılık, İstanbul,1996, s.31-32 [vii] [viii] Don Tapscott,The Digital Economy,Mc Graw Hill, New York,1996,s.43 vd. [viii] [ix] Tarik A.Fathy,Telecity:Information Technology and Its Impact on City Form,Praeger, New York,1991,s.25 [ix] [x] James A.Senn,Information Technology in Business,Prentice Hall Int, New Jersey,1995,s.9 [x] [xi] Veysel Bozkurt,a.g.e,s.34-38 [xi] [xii] Stuart Carruthers, Simon Smith, ?Challenge of The Information Society?Information Services and Use,Vol.17,No.4,1997,s.226 [xii] [xiii] P.Drucker, Kapitalist Ötesi Toplum,s.18 [xiii] [xiv] Herbert S.Dordick, G. Wang,The Information Society, Sage Publications, Newbury Park, 1993, s.28 [xiv] [xv] Richard Pastore, ?Competing Interests? Interview with M.E.Porter, CIO Magazine, October 1995,www.cio.com [xv] [xvi] Stuart Carruthers, Simon Smith, a.g.e,s.226 [xvi] [xvii] J.A.Senn,a.g.e,s.12 [xvii] [xviii] T.W.Malone,J.F.Rockart, ?How Will Information Techology Reshape Organizations? Computers As Coordination Technology? S.P.Bradley vd,a.g.e,s.37 [xviii] [xix] George Orwell,1984,the New American Library,27.baskı,New York,1962,s.260-261 [xix] [xx] Nabi Avcı,Enformatik Cehalet,Rehber Yayınları,İstanbul,1990,s.132-133 [xx] [xxi] Cees J.Hamelink, ?Enformasyon Devriminden Sonra Yaşam Sürecek mi??Der.Yusuf Kaplan, Enformasyon Devrimi Efsanesi,Rey Yayınları, İstanbul,1991,s.21 [xxi] [xxii] H.S.Dordick,G.Wang,a.g.e,s.15 [xxii] [xxiii] Esther Dyson,? Looking Ahead:Implications Of The Present Mirror, Mirror On The Wall?, Harvard Business Review,September-October 1997,s.24 [xxiii] [xxiv] Boris Frankel,Sanayi Sonrası Ütopyalar,Çev.Kamil Durand,Ayrıntı Yayınları,İstanbul,s.16 [xxiv] [xxv] Lester C.Thurow,Kapitalizmin Geleceği,Çev.Serpil Demirtaş,Nebil İlseven,Sabah Kitapları, İstanbul,1997,s.73 [xxv] [xxvi] Djoen S.Tan, Aad A.Uijttenbroek, ?Information Infrastructure Management: A new Role For IS Managers? Information Systems Management, Fall 1997, s.34 [xxvi] [xxvii] Stuart Carruthers, Simon Smith,a.g.e, s.225 [xxvii] [xxviii] W.Chan Kim,Renee Mauborgne, ?Fair Process:Managing in The Knowledge Economy? Harvard Business Review, July-August 1997,s.71 [xxviii] [xxix] D.S.Tan,A.A.Uijttenbroek,a.g.m,s.34 [xxix] [xxx] Doug Aldrich,Patrick Mc Hugh, ?Content Crisis? Information Strategy, September 1997,s.18 [xxx] [xxxi] Don Tapscott,The Digital Economy,s.44 vd [xxxi] [xxxii] Ikujiro Nonaka, ?The Knowledge Creating Company? Harvard Business Review,November-December 1991, s.96-97 [xxxii] [xxxiii] Halime İnceler,Teknoloji Yönetimi,Alcatel,Desnet Yayınları,İstanbul,1998,s.252 [xxxiii] [xxxiv] Tom Peters,Liberation Management,Pan Books,London,1993,s.116 [xxxiv] [xxxv] Tom Davenport, ?The Virtual and The Physical?CIO Magazine, November 1995,www.cio.com [xxxv] [xxxvi] Don Tapscott,a.g.e,s.53 [xxxvi] [xxxvii] Luc Van Aelst, ?Taxing Cyberspace?, Information Strategy, June 1997,s.53 [xxxvii] [xxxviii] Aykut Göker,Bilim,Teknoloji,Sanayi Üçlemesi,Sarmal Yayınları,İstanbul,1995,s.150-151 [xxxviii] [xxxix] Yurdakul Ceyhun, M.Ufuk Çağlayan,Bilgi Teknolojileri Türkiye İçin Nasıl Bir Gelecek Hazırlamakta, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1997,s.35 [xxxix] [xl] L.Thurow,a.g.e,s.73 [xl] [xli] Michael A.Cusumano,Richard W.Selby,Microsoft Secrets,Free Press,New York,1995,s.145 [xli] [xlii] Constantinos Markides, ?Strategic Innovation? Sloan Management Review, Spring 1997,s.9 [xlii] [xliii] David Packard,The HP Way,Harper Business,New York,1995,s.115-118 [xliii] [xliv] Tom Walgium, ?What are Extranets?? CIO Magazine,March 1998,www.cio.com Not: (Bu yazı Verimlilik Dergisi,1999/I sayısında yayınlanmıştır)